Układ nerwowy

  1. DYSAUTONOMIA – zaburzenie w funkcjonowaniu autonomicznego układu nerwowego

 

Autonomiczny układ nerwowy (AUN) – część układu nerwowego unerwiająca organy. Dzieli się na współczulny i przywspółczulny.

 

UKŁAD NERWOWY

Ośrodkowy

Obwodowy

Mózgowie

główne centrum dowodzenia, odbieranie, przetwarzanie i wysyłanie sygnałów do reszty organizmu

Rdzeń kręgowy

przewodzenie informacji z mózgu do obwodowego układu nerwowego i odwrotnie

Cz. autonomiczna

działanie narządów wewnętrznych, wykonywanie ruchów niezależnych od naszej woli

Cz. somatyczna

kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, wykonywanie ruchów w większości zależnych od naszej woli
współczulny przywspółczulny

układ piramidowy

układ pozapiramidowy

Walka – ucieczka

Homeostaza

Nauka nowych ruchów

Zapamiętywanie ruchów i zautomatyzowanie ich działania (np. utrzymanie postawy ciała)

 

Funkcje  AUN – odpowiada za działanie organów wewnętrznych niezależnie od naszej woli:

  • Rozszerzanie i zwężanie źrenic,
  • Reguluje pracę ślinianek,
  • Reguluje czynność serca i skurcz naczyń krwionośnych,
  • Reguluje pracę płuc,
  • Odpowiada za trawienie pokarmów i pobudza lub hamuje wytwarzanie enzymów,
  • Reguluje działanie układu hormonalnego,
  • Reguluje napięcie pęcherza moczowego oraz mięśni zwieraczy,
  • Odpowiada za działanie układu rozrodczego,
  • Odpowiada za homeostazę organizmu (reguluje temperaturę ciała, potliwość itp.).

 

AUN dzieli się na układ współczulny i przywspółczulny, które mają przeciwstawne działanie.

Układ współczulny odpowiada za „walkę i ucieczkę” – tzn. jest odpowiedzialny za rozszerzanie się źrenic, zahamowanie pracy ślinianek, przyspieszenie akcji serca, powoduje skurcz oskrzeli, zwężenie naczyń krwionośnych (zwiększenie ciśnienia krwi), hamuje trawienie, wzmaga wytwarzanie glukozy, zwiększa napięcie pęcherza i zwieraczy odbytu, stymuluje wytwarzanie adrenaliny i noradrenaliny, a także powoduje ejakulację.

Natomiast układ przywspółczulny odpowiada za relaks i odprężenie. tzn. jest odpowiedzialny za  zwężenie źrenic, pobudza pracę ślinianek, powoduje zwolnienie akcji serca, rozluźnienie oskrzeli, rozszerzenie naczyń krwionośnych (obniżenie ciśnienia krwi), pobudza trawienie, zmniejsza napięcie pęcherza moczowego i rozluźnia zwieracze odbytu, a także odpowiada za odpowiednie nawilżenie pochwy i erekcję.

Prawidłowe działanie obu tych układów jest bardzo ważne do utrzymania homeostazy organizmu, a więc dostosowanie wielkości źrenic do aktualnego oświetlenia, prawidłowe nawilżenie oczu i jamy ustnej, odpowiednie oddychanie i regulacja pracy serca, układu pokarmowego, hormonalnego, a także immunologicznego i moczowo-płciowego.

Zaburzenie działania jednego lub obu tych układów jednocześnie nazywamy ogólnie dysautonomią, a więc niezdolnością organizmu do utrzymania stałości parametrów wewnętrznych.

Przyczyny wystąpienia dysautonomii:

  • pierwotne:
    • genetyczne (rodzinna dysautonomia),
    • choroby układu nerwowego (np. POTS, dysrefleksja autonomiczna, omdlenia wazowagalne i inne);
  • wtórne (jako objaw innych chorób):
    • EDS – Zespół Ehlersa Danlosa,
    • MCAS – Zespół Aktywacji Komórek Tucznych (ang. Mast Cell Activation Syndrome),
    • nietolerancje pokarmowe, np. celiakia,
    • niestabilność kręgosłupa szyjnego,
    • stwardnienie rozsiane,
    • choroba Parkinsona,
    • cukrzyca (neuropatia cukrzycowa)
    • niedobory pokarmowe (witamin, mikro/makroelementów) i in.

 

Objawy dysautonomii obejmują:

  • Nietolerancję ortostatyczną (trudność w utrzymaniu pionowej pozycji ciała),
  • Zawroty lub uczucie zawrotów głowy (może to być np. uczucie wirowania określane przez pacjentów jako jakby “helikopter” po położeniu się do łóżka, ale też problem z chodzeniem prosto),
  • Omdlenia lub stany przedomdleniowe (uczucie, że za chwilę straci się przytomność),
  • Rozszerzone źrenice (przy braku stosowania narkotyków lub leków narkotycznych),
  • Kołatanie lub uczucie kołatania serca – często tachykardia lub bradykardia,
  • Zmienne ciśnienie krwi (zazwyczaj obniżone),
  • Problemy z ukł. pokarmowym – nudności, wymioty, biegunki/zatwardzenie (nierzadko w tym samym czasie lub jednego dnia),
  • Problemy z ukł. oddechowym – duszność, uczucie braku pełnego wdechu,
  • Nadmierne pragnienie,
  • Nadmierne pocenie się lub całkowity brak pocenia się,
  • Nietolerancja aktywności fizycznej,
  • Nietolerancja ciepła/zimna, wysokiej wilgotności/suchego powietrza,
  • Bóle głowy,
  • Nadwrażliwość zmysłów (głównie światłowstręt).

 

Diagnostyka:

  • brak jednoznacznego testu,
  • wykonuje się test pochyleniowy,
  • badanie katecholamin w krwi i moczu,
  • 24-godzinny holter ciśnieniowy.

 

Leczenie dysautonomii obejmuje:

  • zwiększenie ilości soli w diecie do ok. 9g/dobę (jeśli nerki nie są uszkodzone),
  • zwiększenie spożywania płynów (najlepiej w formie elektrolitów, gdyż sama woda “przeleci” przez organizm),
  • systematyczne, małe posiłki kilka razy w ciągu doby (5-7 posiłków);
  • wzmocnienie naczyń krwionośnych (jeśli nie występują silne objawy w trakcie lub po aktywności fizycznej – zaleca się aktywność fizyczną, może to być spacer, pływanie; leki z diosminą, wit. C),
  • w przypadku tachykardii – leki obniżające puls;
  • przy mocno nasilonych objawach podaje się sól fizjologiczną dożylnie przez kilka dni,
  • w niektórych przypadkach potrzeba systematycznego podawania kroplówek (w takich sytuacjach niezbędne bywa założenie portu naczyniowego).

 

Lekarz zajmujący się dysautonomią to: neurolog i/lub kardiolog.

_____________________________________________

Przypisy:

Dysautonomia International

Autonomic neuropathy and coeliac disease

Dysautonomia in joint hypermobility syndrome

Hyperadrenergic Postural Tachycardia Syndrome in Mast Cell Activation Disorders

 

2. Posturalna Tachykardia Ortostatyczna (POTS, ang. Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome)

Posturalna Tachykardia Ortostatyczna (POTS) jest jednym z typów dysautonomii. Polega ona na tym, że po przyjęciu pozycji pionowej krew spływa w dół i dochodzi do niedokrwienia mózgu. Dzieje się tak z powodu niepełnego wypełnienia naczyń krwionośnych (są częściowo puste, a ściana naczyń się zapada). Taki stan sprawia, że ciśnienie krwi spada, krew krąży wolniej, a serce bije szybciej i mocniej, by kontynuować krwiobieg. 

Powodem takiego stanu rzeczy mogą być, np.: wiotkość naczyń krwionośnych, uszkodzenie układu nerwowego, MCAS (przewlekły stan zapalny prowadzący do rozszczelnienia naczyń krwionośnych, przesączania płynów z krwi do przestrzeni międzykręgowej, a w konsekwencji zagęszczenia krwi).

Porównanie: to tak, jakbyśmy próbowali nadmuchać materac nieszczelną pompką. Powietrze w rurce doprowadzającej będzie uciekać, więc ciśnienie wtłaczanego powietrza będzie mniejsze niż być powinno. Najczęściej wtedy próbuje się naciskać pompkę szybciej, jednak to wciąż nie przynosi odpowiedniego efektu.

Objawy: 

  • wzrost uderzeń serca o min. 30/min oraz spadek o 20% ciśnienia krwi po wstaniu względem pozycji leżącej
  • Omdlenia lub stan przedomdleniowy podczas dłuższego stania
  • Obrzęk ciastowaty nóg i rąk
  • Zasinienie nóg i rąk podczas utrzymywania pozycji pionowej
  • Nietolerancja pozycji pionowej (trudność w staniu, siedzeniu ze spuszczonymi nogami)

Badania:

  • Test pochyleniowy
  • Holter oraz holter ciśnieniowy

Leczenie:

  • zastosowanie odpowiedniej aktywności fizycznej,
  • zwiększenie ilości przyjmowanych płynów (ok. 2-2,5l na dobę)
  • zwiększenie ilości soli (przeciwwskazaniem jest choroba nerek)
  • stosowanie beta-blokerów (np. propranolol)
  • leczenie MCAS
  • wzmocnienie naczyń krwionośnych (np. stosowanie diosminy)